Feind hört mit

De onzekerheid over wie de mol is, heeft plaatsgemaakt voor de zekerheid dat jouw elektronische sporen worden gevolgd. De onveiligheid dat iedereen jouw verklikker kan zijn, is ingeruimd voor een duidelijk vijandbeeld: de veiligheidsdiensten. Maar de Nederlandse overheid doet net alsof hackers en andere bedrijven de vijand zijn. Lees er meer over in de column die ik schreef voor het Tijdschrift van de Politie.

Angela Merkel heeft Obama nooit vertrouwd. Gezien haar Stasi-verleden had zij niet anders verwacht dan dat zij zou worden afgeluisterd. De bondskanselier was als enkele maanden oude baby vanuit het vrije Westen verhuisd naar de DDR. Als jongere was zij Cultuur-secretaris van de communistische  Freie Deutsche Jugend, tot kort na de val van de Muur. Maar zij weigerde ‘actief’ voor de Stasi te werken; volgens haar Stasi-dossier stond zij zelfs kritisch tegenover de DDR en sympathiek tegenover het  Poolse Solidarność, aldus Wikipedia.

Kortom, ook zij werd afgeluisterd vanuit het Stasi-hoofdkwartier in de Nordmannstrasse, toen nog Oost-Berlijn, tegenwoordig een naargeestig museum waarin getuigenissen van destijds andersdenkenden een deprimerende indruk geven van levens en carrières die in die jaren van hogerhand werden geknakt.

Verzet

De neiging om elkaar af te luisteren is weid verbreid, ook onder politiemensen. In een redactioneel van dit blad (nr. 5/12) stond deze hartenwens : ‘Ik zou ook wel eens een gesprek van violisten en paukenisten met politiemensen willen afluisteren.’

De auteur kan natuurlijk ‘luisteren’ hebben bedoeld. Maar in dat geval lijkt mij sprake van een Freudiaanse vertyping.

De politie is tenslotte dol op stiekem surveilleren en opsporen. Van stealth-sms’jes, vliegende en rijdende camera’s, lokpubers tot telefoontaps, direct afluisteren, observeren en – als het aan de PvdA ligt – straks ook criminele burgerinfiltranten; als het goed is, merkt de burger er niets van. Dat verklaart volgens mij waarom er zo weinig verzet is tegen heimelijke opsporing en ‘onmerkbare’ privacy-inbreuken door private partijen.

De ‘eerste brede maatschappelijke discussie over aantasting van privacy’ ontstond destijds omdat er volkstellers bij de mensen thuis langs zouden komen om een formulier met vragen over het huishouden en privéleven in te vullen. Socioloog en privacydeskundige Jan Holvast laat in zijn onlangs verschenen De Volkstelling van 1971 zien dat volkstellingen– ook buiten Nederland – nooit echt populair geweest. Dat het protest in 1971 massaal was, komt deels door het klimaat van burgerlijke ongehoorzaamheid dat toen heerste. Aanleiding voor het verzet waren onder meer het gebrek aan anonimiteit van de telling, het gebrek aan openheid over het gebruik van de gegevens en het gebrek aan beveiliging van de gegevens.

Het verzet heeft niet de telling van 1971 kunnen tegenhouden, maar wel latere volkstellingen. Met dien verstande dat het CBS sindsdien niemand meer langs stuurt. In 2011 heeft het bureau een virtuele telling gehouden op basis van cijfers uit de gemeentelijke basisadministratie. Niemand heeft een kik gegeven.

Waarschuwing

Een paar maanden geleden protesteerden Berlijners tegen de Stasi-methoden van het stedelijk vervoersbedrijf.  Reizigers in de U- en S-Bahn konden ineens door een medereiziger worden aangeklampt en bekeurd wegens zwart rijden. Natuurlijk moet je een kaartje hebben. Maar kun je je nog wel veilig voelen als de medepassagier een controleur in burger kan zijn?

Voordat de DDR en de Stasi waren uitgevonden, werden Duitse burgers gemaand tot discretie: Vorsicht beim Gespräch, Feind hört mit! Deze campagne beperkte zich niet tot het Duitse Rijk. Engeland, Frankrijk, de VS en de Sovjet Unie kwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog met vergelijkbare waarschuwingen: The enemy is listening. He wants to know what you know. Keep it to yourself! Of: Loose Lips might Sink Ships. En: Silence, l’ennemi guette vos confidences.

Ik kan niet zeggen hoe ik het weet, maar Merkel schijnt de campagne nieuw leven te willen inblazen. Of Engeland, Frankrijk, de VS en Rusland weer volgen, is mij niet bekend. Maar terwijl ik bovenstaande zin schreef en mij bedacht met wat voor sullig spotje de Nederlandse overheid zou komen om het volk te waarschuwen – iets met een afdruipend luistervinkje gokte ik – lanceerde Opstelten de campagne ‘Alert online’. Daarin zijn hackers en andere bedrijven de vijand. Maar u en ik weten wel beter. Ook de overheid is niet geheel te vertrouwen.

Lees hier meer over afluisteren en privacy