Volg @lexvanalmelo
Eenentwintig jaar geleden introduceerde KPMG de forensische accountancy in Nederland. Is het beroep volwassen geworden? De meeste forensisch accountants vinden van wel. Maar kun je dat volhouden als je het niet eens bent over de beroepsregels en de opleiding versnipperd is?
Onder de kop “forensisch vlooiencircus” beschreef Accountant in mei 2007 de trends van toen. “Forensisch accountants zitten zelden lang op één plek.” Het accent verschoof van puur onderzoek naar advisering over preventie, compliance en integriteit. Een derde ontwikkeling was dat advocatenkantoren zich aandienden op de markt van financieel feitenonderzoek. Tenslotte voorspelde oud-rechercheur Aart Bloemheuvel onafhankelijke bureaus de toekomst hadden. Hoewel SBV failliet gegaan en 4iTrust op haar laatste benen liep.
Bloemheuvels wens was vader van de gedachte. Na zijn vertrek bij 4iTrust had hij Independent Risk Solutions opgericht. IRS wist in Arthur Doctors van Leeuwen en Jos Streppel twee financiële zwaargewichten te strikken als adviseur. Beiden bleken verrast toen IRS in 2010 failliet ging. Registeraccountant Peter Schimmel sprong met accountant-administratieconsulent Dick Alblas naar Grant Thornton om daar een forensische afdeling op te zetten. IRS startte door als onderzoeksbureau zonder accountants.
Onafhankelijk
Een vlooiencircus is de markt nog altijd. Het marktaandeel van onafhankelijke kantoren, die geen accountantscontrole doen, is echter blijven steken op ongeveer 20 procent. Integis groeide volgens directeur Bart Bruin sinds 2007 langzaam door naar “het enige geheel zelfstandige en daardoor onafhankelijke kantoor van forensisch accountants en andere onderzoeksspecialisten in Nederland”. Het bureau wordt regelmatig gevraagd bij grote affaires, maar de claim van enig zelfstandig en onafhankelijk kantoor is niet terecht.
Zo heeft managementadviesbureau Alvarez & Marsal sinds 2009 een forensische afdeling opgebouwd die vooral onderzoeken doet in Nederland. Managing director Michel Grummel komt van Deloitte. De andere registeraccountants komen ook van Deloitte en van het Instituut voor Financieel Onderzoek (IFO).
IFO is een andere onafhankelijke speler. De directie is in handen van mede-oprichter Evert-Jan Lammers, een Nederlandse registeraccountant die “primair” forensisch onderzoek doet in België en Luxemburg.
Verder zien waarop de markt verschillende kleine spelers die in meer of mindere mate forensisch onderzoek doen. Registeraccountant René ter Haar kocht de naam en het logo van 4iTrust van de curator en doet nu met een medewerker onderzoeken vanuit Sneek en Amsterdam onder de naam 4iTrust Integrity Services.
Jan Joling voert tegenwoordig als zelfstandige vooral schadeonderzoeken uit, onder meer voor zijn vorige werkgever NautaDutilh. Zijn medewerkster, registeraccountant Inge-Lisa Toxopeus-de Vries, vertrok ook bij dit advocatenkantoor en richtte Hermes Advisory op. Samen met voormalig KPMG-accountant Jeanette Brouwer doet zij voornamelijk (vermogens)schadeonderzoek. Een kleine speler is ook Comrafi, het kantoor van registeraccountant Margaret Plaum. Zij werkt samen met Coney.
Verder zijn op de markt nog onderzoeks- en adviesbureaus actief die geen accountantskantoor zijn, maar wel accountants in dienst hebben. Zo is accountant-administratieconsulent Hessel van Bruggen partner bij de Holland Integrity Group, waar oud-registeraccountant Frank Erkens managing partner is en waaraan nog enkele freelance accountants zijn verbonden. Sinds directeur Peter Werkman zich op medio 2013 liet uitschrijven als registeraccountant telt het Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten (BING) geen accountants meer.
Groei
Als we mogen afgaan op de cijfers die de grote kantoren verstrekken, is de forensische markt vooral dankzij hen gegroeid. Om te beginnen zijn er twee nieuwe spelers bijgekomen. Grant Thornton begon een forensische afdeling. Volgens Peter Schimmel concurreert GT bij tenders vooral met BDO.
BDO breidde zijn litigation praktijk uit met forensische activiteiten en nam daarvoor onder anderen forensisch accountant Martijn Hin over van KPMG.
De forensische onderzoeksafdelingen van de big four zijn naar eigen zeggen allemaal gegroeid, omdat de vraag is toegenomen. Hun personeelsbestand nam vooral toe door het aantrekken van IT/data-specialisten, juristen en criminologen. Daaraan kun je zien dat de verschuiving van forensisch onderzoek naar advies zich heeft doorgezet. Gerrie Lenting, die van KPMG naar Deloitte ging: “Een bestuurder vraagt niet om een forensisch onderzoek, maar om een oplossing voor zijn oplossing voor zijn financiële of compliance crisis”. Daarom is het bij ons een onderdeel van risk-, reputatie- en crisismanagement.” (zie ook: Data Analyse)
De vraag nam met name toe omdat ondernemingen en semi-publieke organisaties zich vaker genoodzaakt zien zelf met een intern onderzoek en diverse maatregelen schoon schip te maken als er stront aan de knikker is. Zij schakelen vaak in eerste instantie advocaten in, die een beroep doen op forensisch accountants om de financiële aspecten van de kwestie te onderzoeken. Niet-financiële aspecten onderzoeken advocaten vaker zelf. Enkele grote advocatenkantoren – De Brauw, Houthoff, NautaDutilh en Allen & Overy -hebben daar speciale afdelingen voor opgezet. Volgens de forensisch accountants vormen die geen bedreiging. Bijna alle accountants met wie wij contact hadden, zeggen juist goed met advocaten samen te werken.
Martijn Hin: “Ondanks de onderzoeken van advocaten zelf blijft bij een groot aantal juridische geschillen behoefte bestaan aan een onafhankelijk rapport van een forensisch accountant.”
Beroepsregels
“Na 20 jaar ervaring met particulier forensische accountancy in Nederland is er wat betreft beroepsvorming, opleiding en de professionaliteit waarmee opdrachten worden uitgevoerd nog een lange weg te gaan,” schreef Peter Schimmel in een boek over goed forensisch accountantsonderzoek (Feiten maken het recht, Grant Thornton 2013). Affaires van het kaliber “Peper” hebben zich de laatste jaren niet meer voorgedaan. Maar de tuchtrechter tikt nog regelmatig accountants op de vingers die zijn uitgegleden bij een persoonsgericht onderzoek.
Voorzitter Michiel Werkhoven van de Accountantskamer pleitte er in 2013 voor dat de NBA de “wollige” Praktijkhandreiking Persoonsgerichte Onderzoeken vervangt door een set “hard and fast rules”. Mede omdat hij de indruk heeft dat de forensisch accountants hun oor soms te veel naar de broodheer laten hangen.
De kantoren denken alle verschillend over de vraag of de NBA de Forac-werkgroep zou moeten reactiveren om zich te buigen over stevige, heldere beroepsregels voor persoonsgerichte onderzoeken. Alleen KPMG wil die werkgroep in ere herstellen. Rens Rozekrans vindt nieuwe beroepsregels “prima, gezien de risico’s die voortvloeien uit onzekerheden en onduidelijkheden”.
Bernard Prins van PwC vindt de uitspraken van de tuchtrechter, de Praktijkhandreiking en de algemene uitgangspunten daarentegen “voldoende richtinggevend voor wat wel en wat niet als aanvaardbaar wordt beschouwd”.
Ook Michel Grummel van Alvarez & Marsal vindt dat jurisprudentie en de algemene richtlijnen afdoende zijn. Hij is voorzitter van de Nederlandse afdeling van de Association of Certified Fraud Examiners, die 250 fraudeonderzoekers van verschillende pluimage bijeenbrengt.
Bart Bruin van Integis ziet geen toegevoegde waarde in de herinvoering van zoiets als de forac-werkgroep, maar is wel voor herinvoering van de minder vrijblijvende Gedragsrichtlijn persoonsgerichte onderzoeken, waaraan hij destijds meeschreef.
Angelique Keijsers van EY vindt vooral “voortdurende kwaliteitsverbetering” in internationaal verband belangrijk. Zij vraagt zich af stringentere nationale beroepsregels daaraan bijdragen.
Opleiding
Over de behoefte aan een academische opleiding blijken de meningen ook uiteen te lopen. Op dit moment ontbreekt zo’n opleiding. Volgens een marktonderzoek van Peter Diekman bestaat er wel behoefte aan. Diekman en Inge-Lisa Toxopeus-de Vries hebben daarom een opleiding ontwikkeld tot financieel forensisch deskundige. Maar de zeven aanmeldingen waren niet voldoende om al in het voorjaar 2014 van start te kunnen gaan.
Toxopeus-de Vries: “Omdat alleen de universitaire opleidingen geaccrediteerd zijn bij de NBA zijn wij nu in gesprek met een universiteit. Met een goede organisatie, goede marketing en goede docenten verwachten wij meer studenten om zo alsnog later dit jaar met de opleiding te kunnen starten.”
De huidige forensisch accountants zien echter niet veel in zo’n opleiding. EY, Deloitte en PwC hebben een eigen opleiding. Bernard Prins: ‘In ons praktijkgericht nationaal en internationaal trainingsprogramma nemen ervaren accountants minder ervaren collega’s bij de hand. Wij zien alleen iets in een universitaire opleiding als die daar iets aan toevoegt.”
KPMG vindt dat een universitaire opleiding gedragen zou moeten worden door ervaringsdeskundigen “met de focus op gedragswetenschappen”. Rens Rozekrans ziet KPMG als belangrijk opleidingsinstituut. “Bij elk kantoor werken forensisch accountants die hier het vak hebben geleerd, behalve bij Integis.”
Professionalisering
Uit een promotieonderzoek van Nyenrode-docent Inez Verwey blijkt dat forensisch accountants de frauderisico’s bij een fictieve controlecasus amper beter inschatten dan een controlerend accountant en net iets beter zijn in het verkleinen van de frauderisico’s.
Desondanks vindt Rens Rozekrans, forensisch accountant van het eerste uur, dat het beroep “volwassen is geworden”. Michel Grummel is iets voorzichtiger: “Het beroep professionaliseert.”
Volgens Bart Bruin heeft “de huidige lichting forensisch onderzoekers voldoende kwaliteit”. “Feitenonderzoek is een vak apart en maken. Vooral de controlerend accountants die de forensische klussen erbij doen, maken tuchtrechtelijke brokken.”
Toegegeven, in eenentwintig jaar is het beroep onmiskenbaar gegroeid. Maar is het ook volwassen? Volgens Wikipedia ben je psychologisch volwassen wanneer je een stabiele identiteit (“persoonlijkheid”) hebt gevormd. Onder identiteit verstaat Van Dale: “eenheid van wezen, volkomen overeenstemming”. Als we het beroep langs deze meetlat leggen, kun je moelijk volhouden dat het al volwassen is. Er is weinig eenheid te bespeuren en volkomen overeenstemming is al helemaal ver te zoeken.
DATA ANALYSE
Bijna alle kantoren maken in meer of mindere mate gebruik van IT om gegevens door te ploegen. De rol van data-analyse en IT-speurneuzen zal alleen maar groter worden. Deloitte zegt hierin voorop te lopen met zijn financial crime analytics. Al in 2008 zette het kantoor een eigen rekencentrum neer in Amsterdam-Sloterdijk waar 1 therabyte per dag kan worden geanalyseerd. Met behulp van analyse-instrumenten halen de onderzoekers bewijs uit een immense massa gegevens en leggen zwakke plekken in de organisatie bloot, zodat je fraude en financiële misstappen kunt voorkomen. Niet alleen bij controlecliënten, maar “bij elke organisatie waar geld zoek is”, zegt Arthur de Groot. Zo hielp Deloitte de Belastingdienst de signalen van carrouselfraude boven water te krijgen.
IT-specialist Johan ten Houten en zijn medewerkers kunnen op basis van enkele voorbeelden in een uur tijd een algoritme maken, waarmee miljarden documenten, e-mails en sociale-media-boodschappen worden doorzocht. Uit dit filterproces komen 10 duizend afwijkende documenten of berichten bovendrijven, die nader onderzoek behoeven. Ten Houten kan een analyse van de geld-goederenstromen visualiseren in een wolk van punten, die elk een transactie voorstellen. Met de punten die buiten de wolk liggen is iets mis.
“De helft van onze mensen bestaat uit datatovenaars; je hebt gewoon whizzkids nodig,” zegt Gerrie Lenting.
Ook EY heeft de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in forensische technologie. Van de 2600 forensisch onderzoekers van EY EMEA zijn er 700 IT’ers. Bernard Prins meldt dat PwC vergelijkbare analyses uitvoert als Deloitte en dat het centrale rekencentrum van PwC EMEA wel 4 therabyte per dag kan verwerken. De forensisch technologen van KPMG, die de meerderheid vormen binnen de Nederlandse afdeling, hebben een grafische voorstelling ontwikkeld van het grootboek (visual ledger). Rens Rozekrans: “Ik ben er trots op dat onze uitvinding bij KPMG wereldwijd wordt uitgerold als één van de nieuwe audit tools.”
DE MARKT IN CIJFERS
Hieronder een overzicht van de kantoren die financieel forensisch onderzoek doen en waaraan tenminste één accountant is verbonden. De cijfers zijn gebaseerd op wat de kantoren zelf aangeven. Sommige kantoren beperken de aantallen tot het forensisch onderzoek en fte’s, terwijl andere ook de adviseurs en freelancers meetellen. Met deze kanttekening kom je op basis van het aantal accountants tot de volgende rangschikking (bij gelijke stand telt het aantal medewerkers c.q. het alfabet):
Aantal RA’s Aantal AA’s Aantal vaste medewerkers
Deloitte 28* 85
KPMG 25 70
PwC 15 50**
EY 7 25
Holland Integrity Group 6*** 1 26
IFO 6**** 6
BDO 5 15
Alvarez & Marsal 4 14
Integis 4 7
Grant Thornton 1 1 10
Hermes 2 3
4iTrust 1 2
Comrafi 1 1
Jan Joling 1 1
Totaal 106 315
*) een deel volgt de RA-opleiding nog
**) exlusief advies
***) incl. twee studenten en freelancers
****) vijf IFO-partners werken op freelance basis; een zesde werkt vrijwel niet in Nederland
VLOOIENSPRONGEN
In 2007 beschreven we de markt gezien de vele overstappen als een “forensisch vlooiencircus” . De belangrijkste transfers sindsdien zijn:
Jeannette Brouwer KPMG > Horatio* > Hermes Advisory
Hessel van Bruggen KPMG > Holland Integrity Group
Joost van Gelder PwC > Integis
Remco de Groot KPMG > EY
Michel Grummel Deloitte > Alvarez & Marsal
Martijn Hin KPMG > BDO
Jan Joling NautaDutilh > JJ Joling
Angelique Keijsers ABN AMRO > EY
Gerrie Lenting KPMG > Deloitte
Coen Mateijsen IFO > Alvarez & Marsal
Carlos Neves Cordeiro 4iTrust > Rekenkamer A’dam
Peter Schimmel IRS > Grant Thornton
Inge-Lisa Toxopeus-de Vries NautaDutilh > Hermes Advisory
Paul Weustink Deloitte > Holland Integrity Group > East Group
Fleur van Zeeland PwC > Integis
*) Horatio doet financieel (schade)onderzoek voor verzekeraars en telt twee registeraccountants (Eppo Horlings en Peter van Haeften), maar wordt niet gezien als speler op de markt van forensisch accountants.
Dit artikel verscheen in de Accountant van november 2014